Có phải cứ đặt ra mục tiêu là sẽ thành công ?

Trong khi tìm kiếm thông tin liên quan đến quan điểm : "Mục tiêu sẽ làm cho suy nghĩ trở nên tiêu cực", mình tình cờ đọc được bài viết này trên BBC Tiếng Việt (Tác giả bài gốc Amanda Ruggeri - BBC Capital), có nhiều chỗ cảm thấy đồng quan điểm nên mình xin phép được share lại ở đây.

 

Chúng ta đều biết để thành công hoặc hoàn thành công việc thì ta phải có mục tiêu cụ thể.

Để đạt mục tiêu, bạn phải hình dung, lập kế hoạch các bước, định thời hạn và có sự khích lệ. Phải làm việc chăm chỉ, ngay cả khi bạn không thích. Và không bao giờ lệch đường.

Nhưng ngày càng có nhiều các nhà nghiên cứu, người dạy nghề và nhà tư tưởng nói rằng quan điểm đó không những không đúng mà còn, thật trớ trêu, ngăn cản chúng ta thành công.

"Chúng ta quá gắn bó tình cảm với một mục tiêu là chúng ta đã tự chuẩn bị cho sự thất bại và thất vọng," cố vấn kinh doanh, tác giả và diễn giả Stephen Shapiro cho biết. "Chìa khóa của thành công là, nếu bạn có một nơi nào đó bạn thích tới đó trong 5 năm tới thì đừng quá gắn bó với nó tới mức để nó dẫn dắt mọi điều bạn làm."

Nếu bạn thấy ngạc nhiên thì bạn không phải là người duy nhất. Nó chống lại lời khuyên chính trong việc tu dưỡng vươn lên, chưa nói đến việc phần lớn chúng khi lớn lên được gia đình bạn bè cũng khuyên như vậy.

Đúng là nhiều thập kỷ nghiên cứu cho thấy mục tiêu có thể làm bạn tích cực hơn, tập trung hơn và thực hiện tốt hơn. Nhưng nó cũng có thể diệt sự sáng tạo, làm bạn dễ gian lận, và ít có khả năng phát triển.

"Bản thân mục tiêu thì không phải là xấu," Lisa Ordonez, Hiệu Phó Trường Đại học Arizona Eller College nói. "Vấn đề là ta xử lý mục tiêu như thế nào."

Một trong những rắc rối đầu tiên là các kết quả được người ta chọn, các chuyên gia nói. Nhiều kết quả không phải là tham vọng của ta mà là cái ta nghĩ nên làm.

Sự không khớp này thể hiện ngay cả trong ví dụ cơ bản nhất về những gì người ta muốn so với những gì mà họ gắng làm. Hầu hết mọi người đều nói mục tiêu chính trong cuộc sống là hạnh phúc. Nhưng trong khi nghiên cứu cho thấy hạnh phúc là từ những điều giản dị như bày tỏ lòng biết ơn hơn là mua một căn nhà lớn hơn, hoặc đặt ưu tiên cho gia đình hơn là sự nghiệp, nhưng tham vọng của ta thường tập trung vào sự nghiệp. Tồi tệ hơn, chúng ta có thể hy sinh các mối quan hệ cá nhân để đạt điều đó, mặc dù kiểu lựa chọn này làm đa số người hối tiếc.

Đuổi theo kết quả

Có một khó khăn lớn hơn. Đối với hầu hết chúng ta, mục tiêu là kết quả, thí dụ ta muốn trở thành một luật sư, hoặc muốn lập gia đình.

Tuy nhiên trước khi bạn đạt được kết quả đó bạn không thể biết mục tiêu đó có cải thiện cuộc sống bạn hay không. Và ngay cả nếu lúc này bạn thấy như thế là thỏa mãn thì cũng không thể biết được con người tương lai của bạn có thấy như thế không. Như tư vấn khuyên nhủ cuộc sống Stever Robbins nói, nhiều người đặt mục tiêu cuộc sống khi mới là thiếu niên hoặc thanh niên 20. Nhưng, ông nói, liệu bạn có thực sự phó thác cuộc đời bạn cho một người 20 tuổi không?

Thêm nữa, khi bạn đạt được một mục tiêu, ngay lập tức bạn chuyển sang mục tiêu khác. Với các mục tiêu ngắn hạn thì cũng vậy. "Khi bạn đến đó, thì cái gì sẽ tiếp theo?" Shapiro nói. "Ta ở trong vòng xoay, cố tìm ra điều tiếp theo để duy trì hoạt động."

Chỉ với sự tập trung đó vào kết quả đủ tạo tâm trí loanh quanh xoay vòng. Sách Hindu cơ bản, Bhagavad Gita, đã truyền bá những nhược điểm của chuyển động không ngừng này từ 2.200 năm trước. "Những ai chỉ hứng thú với thành quả của hành động thì sẽ khổ, vì họ không ngừng lo lắng về kết quả của những gì họ làm."

Trong khi đó, một số người thành công nhất trên thế giới biết rằng ta không cần phải tập trung vào một kết quả để đạt được nó. Lấy thí dụ về Oprah Winfrey, người phụ nữ giàu có thứ ba của Mỹ. Để có được một khoản trị giá 3,1 tỷ đô la, bạn sẽ tưởng tượng rằng tiền phải là một mục tiêu chính. Bí mật của bà? "Lý do để tôi có thể thành công về tài chính như vậy là sự tập trung của tôi chưa từng một phút nào dành cho tiền," bà nói.

Trên thực tế, tập trung vào kết quả có thể khiến bạn ít có khả năng đạt được nó hơn.

"Những cuốn sách tự rèn luyện khuyên bạn nếu muốn giảm cân hãy dán lên tủ lạnh một bức ảnh của mình với trọng lượng như trọng lượng bạn muốn phấn đấu," Alexandra Freund, giáo sư tâm lý học Zurich, người nghiên cứu việc theo đuổi mục tiêu, nói. "Điều mà tôi tìm thấy qua nghiên cứu là, để đạt được các kết quả này, thực sự sẽ là tốt hơn nếu bạn không tập trung vào chúng."

Ngay cả việc hình dung viễn cảnh của kết quả mà bạn muốn cũng có thể có tác hại. Các nhà nghiên cứu thấy rằng những người luôn mường tượng về mục tiêu thì ít có khả năng đạt được nó, có lẽ vì họ đánh lừa bộ não của mình vào việc suy nghĩ rằng họ đã thực hiện xong công việc. (Điều có tác động tốt hơn nhiều là 'nghĩ tương phản', theo đó bạn hình dung không chỉ về kết quả tích cực, mà cả cái thực tế tiêu cực mà bạn muốn thay đổi).

Thí dụ về giảm cân. Nếu bạn đã từng ăn kiêng thì những phát hiện của nghiên cứu này sẽ không làm bạn ngạc nhiên: khi những người tham gia thử nghiệm (để giảm cân) trót ăn quá thì họ dễ nói 'mình vi phạm rồi' và lại ăn tiếp. Nhưng với những người tập trung vào quá trình ăn uống lành mạnh hơn mà trót ăn quá thì họ thường cân đối lại sau này. Kết quả là, những người ít tập trung hơn vào mục tiêu của họ có nhiều khả năng đạt mục tiêu hơn.

Các nghiên cứu khác cũng có những phát hiện tương tự. Những người tham gia nghiên cứu mà họ không đạt được mục tiêu tiết kiệm lại có xu hướng chi tiêu quá mức so với những người không có mục tiêu, trong khi những người để lỡ hạn trong một nhiệm vụ thì thường dễ không hoàn thành nhiệm vụ đó.

Thay vì tập trung vào mục tiêu, việc then chốt có thể là học cách tập trung vào quá trình và hoàn toàn quên đi kết quả.

 

Chỉ nhìn vào một điểm

Để làm cho vấn đề trở nên khó hiểu hơn, bạn có thể bỏ qua những đích dễ làm để đạt các mục tiêu của mình và chống lại những ảnh hưởng tiêu cực của việc mắc sai lầm. Nghiên cứu cho thấy rằng các mục tiêu cụ thể và khó sẽ đạt được kết quả tốt hơn so với những mục tiêu dễ và mơ hồ. Trong khi đó, Freund và những người khác thấy rằng chỉ những người tham gia nghĩ rằng sẽ rất khó để đạt được mới là người thấy phấn khởi khi đạt kết quả.

Các mục tiêu dễ dàng cũng có thể hạn chế chúng ta. "Điều kỳ lạ về một mục đích là, khi bạn đạt được thì việc đạt được hoặc đạt vượt mức là không quan trọng. Nếu mục tiêu của bạn là tăng 5% thị phần và bạn có cơ hội để đạt cao hơn, bạn sẽ thấy mọi người giảm nhiệt tình," Ordonez nói.

Điều đó liên quan đến các rủi ro khác của việc đặt mục tiêu, đó là sự tập trung của nó.

Tất nhiên, đây là điểm chính. Nếu mục tiêu của bạn là trở thành một bác sĩ và ai đó hỏi bạn có muốn học nghề mộc không, bạn sẽ nói không. Nhưng việc tập trung (mà không thấy những cái khác) vào một tham vọng đơn lẻ sẽ có thể có những hậu quả không lường.

Trong nghiên cứu của bà về việc đặt mục tiêu, Ordonez nhận thấy việc thưởng khuyến khích của công ty có thể làm tăng hiệu suất, nhưng nhân viên cũng lại có xu hướng gian lận, hành động ích kỷ, thiếu phấn đấu và thậm chí ít thích học những thứ cần thiết. Những gì bà và các đồng nghiệp phát hiện là rất hấp dẫn nên họ đã viết trong một bài báo gần đây, "Chúng tôi xin đưa ra một nhãn cảnh báo để gắn vào thực tiễn thiết lập mục tiêu."

"Những lần đầu tiên khi tôi trình bày điều này với các nhà lãnh đạo, tôi nghĩ rằng họ sẽ nói, 'Thôi đi, đây là những thứ học thuật điên rồ," Ordonez nói. "Thay vào đó, họ nói kiểu như 'Ồ, đúng, điều này vẫn xảy ra mà'."

Một ví dụ nữa là một trung tâm điện thoại đặt mục tiêu cho nhân viên là chỉ duy trì thời gian gọi trung bình dưới hai phút. Kết quả? Nhân viên sẽ gọi một số, và rồi khi người đó trả lời thì ngắt kết nối tức khắc. Họ đã đạt được mục tiêu.

Đó không phải là cách 'làm tắt' duy nhất mà các mục tiêu (với kết quả định hướng trước) có thể khuyến khích. Nếu bạn chưa bao giờ chạy thể thao, thì bạn có thể nghĩ rằng không có động lực nào tốt hơn là nói rằng bạn sẽ chạy được marathon trong sáu tháng. Không cần thiết phải thế. "Bạn phải rất thận trọng khi đặt mục tiêu," Ordonez nói. "Có nghiên cứu cho thấy nếu bạn thực sự không biết cách thức để hoàn thành nhiệm vụ, thì việc giao cho ai đó một mục tiêu gấp gáp như vậy sẽ làm hỏng việc thực hiện của họ. Họ không dành thời gian để học hỏi, để thực hành các chiến thuật khác và khám phá những phương pháp tốt nhất, bởi vì họ chỉ tập trung vào mục tiêu đó, và họ sẽ không làm tốt đâu."

Con người ta cũng có thể hết nghiệp khi đi đường tắt về vấn đề đạo đức. Như bài phân tích này nêu, khi người ta được giao ra các mục tiêu định hướng thực hiện, thì họ hành động theo cách cạnh tranh và ích kỷ hơn. (Hãng Volkswagen chỉ là một ví dụ thực tế gần đây, cũng như ngân hàng Wells Fargo).

Điều này đặc biệt đúng nếu các mục tiêu là không thực tế. Mục tiêu mà càng khó khăn thì nó càng làm ta mệt trí, Ordonez nói, chúng càng làm ta không nghĩ gì đến hậu quả. Trong một nghiên cứu, bà thấy rằng những người tham gia, nếu được giao một mục tiêu khó khăn để giải quyết ngay từ đầu trong số một loạt các nhiệm vụ thì những người đó hành động thiếu đạo đức hơn so với những người bắt đầu từ những mục tiêu dễ dàng hơn. Cách hành sử vẫn tiếp tục ngay cả khi mức khó khăn của các mục tiêu của họ giảm xuống.

 

Mất hết sáng tạo

Một số mục tiêu, nếu gắn với phần thưởng, cũng có thể cản trở sự sáng tạo và cách giải quyết khó khăn.

Trong cuốn sách 'Drive', Daniel Pink đã nêu những thí nghiệm với khỉ năm 1940 của Harry Harlow. Khi cho các con khỉ các trò đố thì chúng cố gắng giải quyết một cách vui vẻ. Nhưng khi cho phần thưởng thì chúng mắc nhiều sai sót hơn và giải quyết được ít trò đố hơn.

Một điều tương tự đã xảy ra với các nghệ sĩ. Trong một nghiên cứu của Giáo sư Teresa Amabile của Harvard Business School, ban giám khảo đã bình chọn những tác phẩm tốt nhất của các nghệ sĩ và, do không hiểu rõ bối cảnh, đã xếp hạng các tác phẩm của các nghệ sĩ không được đặt hàng là sáng tạo hơn nhiều so với các tác phẩm được đặt hàng.

"Phần thưởng có thể tác động kỳ quặc về hành vi: nó có thể biến đổi một nhiệm vụ thú vị thành một việc lao dịch. Nó có thể biến trò chơi thành công việc," Pink viết. "Và bằng cách giảm bớt động lực nội tại, nó có thể làm cho việc thực hiện, sự sáng tạo, và thậm chí hành vi trung thực bị xô đổ như quân cờ domino."

Một hướng đi

Tất nhiên, bản chất của con người là có mục tiêu. Ngay cả việc muốn đánh giá lại mối quan hệ của bạn với mục tiêu cũng là một mục tiêu. Vậy sẽ phải làm gì?

Để bắt đầu, hãy linh hoạt hơn và dễ dàng hơn với bản thân về các nhiệm vụ và thời hạn nếu ta để lỡ.

Nhưng chúng ta cũng có thể muốn thay đổi toàn bộ quan điểm.

"Hãy sử dụng các mục tiêu như một la bàn, chứ không phải một máy định vị GPS," Ordonez nói, lặp lại cách ví von ưa thích của Robbins, Shapiro và những người khác. "Nếu bạn cho phép các mục tiêu chỉ dẫn bạn theo đường hướng chung như một la bàn, thì khi sự việc thay đổi, bạn có thể điều chỉnh lại dễ dàng hơn nhiều vì bạn biết mục tiêu. Hoặc nếu gió đổi chiều, và giờ đây đã có một nơi khác mà bạn muốn tới, thì bạn không phải nhớ nhung gì những thứ đó."

Một ý nghĩ là đặt câu hỏi về động cơ của bạn, Robbins nói. Muốn làm luật sư? Tại sao? Bởi vì bạn nghĩ rằng luật là hấp dẫn? Vì vậy, sẽ là hay hơn nếu bạn muốn làm điều gì đó hấp dẫn, và bạn nghĩ luật pháp có thể là như vậy. Thay vì đó, hãy đặt la bàn để hướng tới "một cái gì đó hấp dẫn, có thể có liên quan tới luật pháp," Robbins nói.

Một cách khác để liên tưởng đến vấn đề này là việc đi bộ đường dài, Freund nói. "Tất nhiên là bạn muốn đạt được một mục tiêu nhất định; bạn muốn kết thúc ở một nơi nào đó", bà nói.

"Nhưng nếu bạn chỉ làm đúng như vậy thì chắc rằng sẽ không thưởng thức chuyến đi được nhiều. Nó gần như trái ngược với những gì bạn muốn làm khi đi bộ đường dài. Đi bộ chủ yếu là để thưởng thức chuyển động cơ thể, tận hưởng những thử thách đặc biệt và ngắm cảnh."

"Nói cách khác, hãy đặt ưu tiên cho hành trình (quá trình), không phải chỉ là nơi đến (kết quả)."

Vậy thay vì tập trung vào nơi bạn muốn đến ở trong 5 năm tới, hãy đặt ra một mục tiêu dựa trên trải nghiệm mà bạn muốn có trên đường đi, Robbins nói, người đã viết về quan điểm này. Ra đi một chuyến xem ra có vẻ khổ sở và ít kết quả? Hãy chọn một mục tiêu khác.

Nếu điều đó nghe có vẻ đáng sợ, Robbins nói, hãy cân nhắc điều mà ông đã nhận xét khi ông phỏng vấn những người thành công: "Những người có cuộc sống ít phi thường nhất là những người đã tìm cách bám sát nhất theo những kế hoạch của họ."

Điều đó không chỉ làm cho quá trình vui vẻ hơn. Nó mở ra cho bạn nhiều cơ hội hơn, và thành công hơn. Nói cho cùng, nếu bạn có nhiều hoạt động trên đường hướng chung mà bạn muốn đi thì bạn sẽ có nhiều cơ hội để tới đó hơn là bạn nếu bạn chỉ có một kế hoạch tập trung để nhìn trước tương lai, Shapiro nói rõ.

Nếu bạn thực sự muốn tìm thấy thành công thì bạn cũng phải làm cái gì đó khác nữa. "Tất nhiên là phải toàn tâm cho công việc. Nhưng hãy bỏ qua kết quả. Không xao xuyến trước thành công hay thất bại," Stephen Cope viết trong cuốn sách 'The Great Work of Your Life'. Một số người nói điều đó là cách tốt nhất để đảm bảo bạn tập trung vào tiến trình và hành trình, và trớ trêu thay, để rồi có được kết quả phù hợp nhất với bạn. Đối với hầu hết chúng ta, đó cũng là phần khó nhất.

Nhưng có lẽ điều đó không đáng ngạc nhiên. Cho dù như thế nào, hóa ra sống với ít mục tiêu hơn, và với chủ đích, đường hướng và sự cởi mở thay vào đó, có thể là một thách thức thậm chí còn lớn hơn là gắn bó với một kế hoạch. Nhưng có thể như vậy là phóng khoáng hơn và thành công hơn.